Người Việt có câu: “Cúng quanh năm không bằng rằm tháng Giêng”; Hay “Lễ Phật quanh năm không bằng rằm tháng Giêng”; “Cả năm được rằm tháng Bảy, cả thảy được rằm thắng Giêng”.
Ngày 15 tháng 1 Âm lịch hàng năm cũng là ngày trăng tròn đầu tiên trong năm nên còn được gọi là Tết Nguyên tiêu (Nguyên là đầu tiên, tiêu là đêm).
Thông thường, lễ cũng rằm tháng Giêng thường vào chính Rằm, vào giờ Ngọ (11h trưa đến 1h chiều). Dân gian tin rằng đây là thời điểm mà các chư vị thần linh du tuần, sẽ chứng cho lòng thành của gia chủ. Tuy vậy, tùy theo công việc và khả năng sắp xếp mà các gia đình có thể cúng trước 1 ngày.
Dân gian cũng quan niệm rằm tháng Giêng là ăn Tết lại một lần nữa nên thường làm cỗ to. Trước tiên là phải có con gà trống để làm gà cúng. Cần chọn gà có mào đẹp, to và đỏ chót, chưa đạp mái – gà trống hoa, hoặc sử dụng gà trống thiến; Điều này hàm ý khỏe mạnh và tinh khiết. Con gà có lông màu lửa, ức vươn lên, cựa mói nhú, và lườn không nhọn thì khi luộc lên sẽ đẹp.
Ngoài ra các gia đình thường chuẩn bị 2 mâm cỗ, 1 mâm chay để cúng Phật, 1 mâm mặn cúng gia tiên.
Mâm cỗ cúng Phật gồm:
- Hoa quả
- Xôi, chè
- Các món đậu
- Món canh và xào chay
- Bánh trôi nước
Mâm cỗ chay tuy đơn giản nhưng hội đủ những sắc màu tượng trưng cho ngũ hành.
Mâm cỗ mặn cúng gia tiên gồm có 4 bát, 6 đĩa, gồm có:
- Tô canh măng
- Tô bóng bì
- Tô canh miến
- Tô canh mọc
- Đĩa thịt gà trống luộc, hoặc thay bằng thịt lợn
- Đĩa giò hoặc chả
- Đĩa nem
- Đĩa xào
- Đĩa dưa muối
- Đĩa xôi, có thể thay bằng bánh chưng hoặc cơm trắng.
Các bà nội trợ có thể tùy biến để mâm cỗ gia đình phong phú và hợp với khẩu vị. Sau Tết là khoảng thời gian gian đã no nê với bánh chưng, giò chả, đồ xào nấu thì các món cá hấp, riêu cá kèm rau sống, cũng như các món tráng miệng thanh mát sẽ rất hợp.
Ngoài ra là các đồ lễ gồm: Hương, hoa tươi, đèn nến, trầu cau, rượu, và vàng mã (đốt hay không tùy theo từng nhà).
Ngày nay, vấn đề ăn uống không quá quan trọng do sự phát triển của đời sống xã hội. Nhiều gia đình chuyển sang Chơi Tết, thi vì Ăn Tết. Đối với mâm cỗ cúng rằm cũng không nhất thiết phải mâm cao, cỗ đầy. Có thể chỉ là đĩa xôi, khoanh giò; Quan trọng nhất là sự thành tâm, cầu mong cho 1 năm hanh thông, thuận lợi.
